مِنْ harf-i cerrinin yaklaşık 10 manası vardır ama ilk akla gelen manası -den, -dan ifade eden ibtida (başlangıç) manasıdır.
اِبْتِدَاءْ Başlangıç Manası; İsra suresinin ilk ayetinde Allah-u Teala, Muhammed Aleyhisselamı Mescid ül-Haram’dan Mescid ül-Aksa’ya götürdüğünü bizlere bildirir. Bu ayetteki min-i ibtidaiyyeyi görelim; سُبْحَانَ أَلَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى “Kulunu (Muhammed a.s) bir gece Mescid-i Haramdan Mescid-i Aksaya götüren (Allah-u Teala) ki sübhandır” ayet-i celilesindeki مِنَ الْمَسْجِدِ “Mescidten” lafzındaki min harfi cerri ibtida yani başlangıç manası taşır. Bu yolculuğun Mescid-i Haramdan başladığını anlarız.
تَبْعِيضْ Baziyyet Manası; Yani min harfi cerri dahil olduğu ismin bazısı, bir kısmını ifade etmek üzere kullanılır. أَكَلْتُ مِنَ الْفَاكِهَةِ مِنَ التُّفَّاحِ “Meyveden yedim, yani elmadan” cümlesinde birinci min مِنَ الْفَاكِهَةِibtida manasında, ikinci min مِنَ التُّفَّاح tebiz manasındadır. Ekmek yedim dersem tüm ekmeği yemiş olduğumu bildiririm, Ekmekten yedim dersem ekmeğin bir kısmını yani bazısı yemiş olduğumu bildiririm. Bu bazı manası ifade eden harfi cerr min-i tebizdir.
تَبْيِينْ Beyan Manası; Aslında min-i tebyin kapalı olan manayı beyan etmek için gelir, “yani” diye başlatabiliriz cümleyi. فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ olan Hacc suresinin 30. Ayet-i celilesini kelime kelime beyan edelim; فَ öyleyse, o halde, اجْتَنِبُوا ictinab edin, kaçının, الرِّجْسَ pislikten. Buraya kadar: Pislikten kaçının! Bir çok pislik var burada anlatılan pisliğin çeşididir, pislikten kasıt مِنَ الْأَوْثَانِ “putlardan”dır. Buradaki min harfi الرِّجْسَ lafzını tebeyyün eden harf-i cerrdir.
زَيَادَه Zaid Manası; Bildiğimiz üzere bir takım harfi cerrler sözü süslü söylemek için veya manayı daha kuvvetlendirmek için zaid olarak haricen gelir. Buna misal; مَا جَاءَنِى مِنْ رَجُلٍ düz mana olarak bakarsak “Bana adamdan yani bir takım adamlardan birisi gelmedi” şeklindedir. Burada -den, -dan manası ifade etmesi zaidendir, yani min harfi cerrini çıkarırsak mana bozulmaz ve ibare şöyle olur; مَا جَاءَنِى رَجُلٌ “Bana bir adam gelmedi” sonucu çıkar. Görüldüğü gibi manada hiçbir değişiklik yoktur.
بَدَلْ Bedel Manası; Bir şeyden bedel olmayı ifade eder. Yani min …. Diye söylenildiğinde o şeyden bedel olur. Tevbe suresinin 38. Ayet-i kerimesinde Allah-u Teala şöyle buyurur; أَرَضِيتُمْ بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الْآخِرَةِ “Siz ahiret hayatına karşı dünya hayatına mı razı oldunuz” ayetindeki مِنَ الْآخِرَةِ lafzı dünya hayatından bedeldir.
ظَرْفِيَّتْ Zarf Manası; إِذَا نُودِيَ الصَّلاَةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمْعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللهِ Cuma suresi 9. Ayet-i celilesindeki مِنْ يَوْمِ الْجُمْعَةِ “Cuma gününden” diye anlaşılsa da buradaki min zarf manasındadır ve فِي manasındadır, yani Cuma gününde manasını elde ederiz.
تَعْلِيلْ Sebeb Manası; مِمَّا خَطَيئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا “Onlar günahlarından dolayı boğuldular” ayet-i kerimesindeki مِمَّا ibaresinin aslı مِنْ + مَا birleşimidir. Burada günahlarından derken günahları sebebiyle manası vardır. Nuh suresi 75. Ayet-i kerimesi.
مُجَاوَزَتْ Mücaveze Manası; يَا وَيْلَنَا قَدْ كُنَّا فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَذَا “Yazıklar olsun bizlere bundan gaflet içindeydik” ayet-i celilesindeki مِنْ هَذَا “bundan” yani az önceki gaflet içerisinde olmalarından cevazen bir daha tekrar edilmiştir. Enbiya suresi 97. Ayet-i celilesi.
اِسْتِعَانَه Yardım Manası; يَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِيٍّ “gizli bir bakışla bakarlar” ayet-i celilesindeki مِنْ طَرْفٍ “bakış ile” aslında buradaki min harfi cerri ba harfi cerri gibi isti’mal edilmiştir. Şura 45. Ayet-i celilesi.
اِسْتِعْلاَءْ Üzerinde olma Manası; وَ نَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ “Kavime karşı ona yardım ettik” ayetindeki مِنَ الْقَوْمِ aslında عَلَى الْقَوْمِ manasındadır. Enbiya suresi 77. Ayet-i şerifesi.
Min Harf-i Cerrine dair Özellikler; Eğer min harfi cerrinden sonra elif-lamlı bir isim gelirse sonu sakin olan مِنْ harf-i cerri fethalı okunarak geçiş yapılır. Misal; مِنَ الْحَيَاةِ “hayattan” gibi. Eğer min harf-i cerrinden sonraki isim elif-lamsız ise sonu sakin olan مِنْ harf-i cerri kesreli okunarak geçiş yapılır. مِنِ ابْنِكَ “oğlundan” gibidir.